Baśń rozpoczyna się od obrazu wykluwających się kaczych jaj. Jeden z małych ptaszków jest postrzegany przez ptaki jako odmieniec i cierpi z tego powodu wiele upokorzeń, słowną obrazę i ataki fizyczne. Pogrążony w smutku ptaszek postanawia odłączyć się od swojej grupy i przyłączyć się do stada dzikich kaczek i gęsi. Jednak pewnego razu myśliwi wybijają wszystkie ptaki, z którymi brzydkie kaczątko żyło. Po tym przykrym doświadczeniu ptaszek zamieszkuje ze starszą kobietą, jednak zarówno jej kot jak i podwórkowy kogut nie dają mu spokoju. Z tego powodu brzydkie kaczątko postanawia żyć samotnie. Pewnego razu widzi przelatujące stado migrujących dzikich łabędzi, jednak nie może Siudo nich przyłączyć.
Tymczasem nadchodzi sroga zima. Jeden z rolników przypadkowo znajduje przemarznięte brzydkie kaczątko i zabiera je do swojego domu. Jednak ptaszek, przerażony głośnym zachowaniem dzieci rolnika, opuszcza także i ten dom. W ten sposób brzydkie kaczątko postanawia spędzić zimę samotnie i w bardzo nieprzyjaznych dla niego warunkach. Szczęśliwie udaje mu się przeżyć aż do wiosny. Zaraz jej nadejściu ptaszek zostaje zaakceptowany przez stado pięknych łabędzi, ponieważ on sam jest jednym z nich.
Baśń o brzydkim kaczątku uznawana jest przez badaczy literatury za symboliczną autobiografię autora Hansa Christiana Andersena.
